Tym, który wprowadził do dotychczasowego wychowania istotne wartości decydujące o nowym stylu oddziaływania pedagogicznego, jest św. Jan Bosko.
Jeden z jego bibliografów (E. Ceria) powiedział: "Podobnie, jak ktoś rodzi się poetą czy muzykiem, tak ks. Bosko urodził się wychowawcą".
Ksiądz Bosko swoją praktykę wychowawczą nazwał "systemem prewencyjnym". Nazywa się go też systemem zapobiegawczym. Prawdziwym traktatem o systemie prewencyjnym jest życie księdza Bosko z młodzieżą. Tak więc przede wszystkim znajomość tego życia, tych doświadczeń może prowadzić do zrozumienia idei wychowawczych Świętego.
System prewencyjny, czyli system zapobiegawczy, obrany przez księdza Bosko, w przeciwieństwie do systemu represyjno-karcącego, opierającego się na karze, używa wszystkich sposobów, by zapobiegać złu w jego początkach, by po ojcowsku uwrażliwiać wychowanków na jego unikanie. Według księdza Bosko wychowanie prewencyjne odróżnia się od represyjnego przede wszystkim tym, że wychowawca, poprzez swoją pełną ufności i dobroci postawę, motywuje młodzież do czynienia dobra.
Podobnie jak współczesna pedagogika, system prewencyjny kładzie bardziej nacisk na profilaktykę niż na leczenie. Nie opiera się on na lęku, lecz na przyjaznym zaufaniu. System ten łamie bariery przedziału między wychowankiem i wychowawcą i domaga się, by wychowawca stał się "wszystkim dla wszystkich". System ten wymaga od wychowawcy stałego towarzyszenia wychowankowi. Uzyskuje się wszystko dzięki postawie i osobowości wychowawcy, który swym życiem daje świadectwo głoszonej prawdzie. Metoda ta wymaga poświęceń, ale dzięki nim możliwe jest zdobycie wzajemnego zaufania, zażyłości. To zaś umożliwia duże wpływy wychowawcze, prowadzi do wypracowania u młodego człowieka silnego charakteru, odpornego na negatywne wpływy, wyleczonego ze złych przyzwyczajeń wyniesionych z domu czy ulicy.
Papież wskazuje, że istotą tego systemu jest wola zapobiegania powstawaniu negatywnych doświadczeń, które mogłyby osłabić zapał młodego człowieka lub narazić go na długie i mozolne odrabianie strat. Akcentuje on sztukę wychowania pozytywnego. W takim podejściu zauważa się dobro właściwych i angażujących doświadczeń, urzekających szlachetnością i pięknem. Przez rozbudzenie wewnętrznej wolności młodych ludzi oraz przez przezwyciężanie zewnętrznych uwarunkowań pomaga się im w "wewnętrznym wzrastaniu". Jest to sztuka pozyskiwania młodzieńczych serc, by z radością i zadowoleniem zapalić je do dobra, prostując wypaczenia i przysposabiając je do przyszłych zadań poprzez pracę nad charakterem.
W systemie prewencyjnym wychowanie koncentruje się wokół trzech punktów centralnych, którymi są rozum, religia i miłość. One to kierują wychowanka do rozwoju intelektualnego, emocjonalnego, a w sumie do świętości.
W publikacjach dotyczących systemu prewencyjnego księdza Bosko trójmian: rozum, religia i miłość, przyjmuje różne określenia. Raz mówi się, że jego elementy to kolumny systemu, innym razem, że są one fundamentem. Wielu autorów wskazuje na taki układ tych elementów, w którym stosowanie systemu prewencyjnego spoczywa w całości na słowach "Hymnu o miłości" św. Pawła, a rozum i religia to instrumenty, które wychowawca musi stale stosować, uczyć ich i samemu praktykować.
Uzasadnione jest i tu preferowane takie ujęcie zagadnienia, w którym miłość jest fundamentem całego systemu, a rozum i religia są jego filarami. Miłości przysługuje prymat, gdyż zawiera ona w sobie rozum, a o ile jest chrześcijańska, także religię i wiarę. Religia i rozum są jego filarami w myśl słów samego księdza Bosko: "Religia i rozum to dwa filary całego mojego systemu wychowawczego".
MIŁOŚĆ
- "Wychowanie jest sprawą serca".
"Miłość cierpliwa jest, łaskawa jest. Wszystko znosi, wszystkiemu wierzy, we wszystkim pokłada nadzieję, wszystko przetrzyma". Te słowa św. Pawła stały się dla księdza Bosko centralną ideą jego praktyki, jego systemu wychowawczego. Miłość była źródłem, motorem działania, duszą i syntezą jego systemu.
Ksiądz Bosko poproszony o zdradzenie sekretu sztuki wychowania i o podanie praktycznych wskazówek powiedział: "Kochaj ich". Zawsze sądził, że "wychowanie jest sprawą serca" i tym się kierował w całej swej działalności wychowawczej. U źródeł tej postawy pedagogicznej było wspomnienie z dzieciństwa, sen, jaki mu się przyśnił, gdy miał 9 lat, a w którym dominującym elementem było ostrzeżenie: "Nie biciem, a łagodnością i miłością będziesz musiał pozyskać tych twoich przyjaciół".
Jaka jest miłość księdza Bosko?
- Jest to miłość, która pragnie dobra drugiego człowieka. Chciał on uczynić swoich chłopców szczęśliwymi, doprowadzić do pełni człowieczeństwa objawionej w Chrystusie.
- Jest to miłość, która nie odrzuca nikogo. Dobroć swego serca rozlewał na wszystkich, bez pominięcia kogokolwiek, a jednocześnie każdego dostrzegał indywidualnie.
- Jest to miłość, która jest bezwarunkowa. Kochał on młodego człowieka bez względu na stan, w jakim on się znajdował, bez względu na jego podchodzenie, wygląd, przeszłość czy postępowanie.
- Jest to miłość, która jest okazywana. W codziennych sytuacjach umiał przekładać proste gesty na znaki miłości. Pragnął, by "młodzież nie tylko była kochana, ale i wiedziała, że jest kochana". Postulował on, by miłość okazywać w sposób czytelny i możliwy do przyjęcia przez drugich.
- Jest to miłość, która ma źródło w Miłości Najwyższej. Ksiądz Bosko wykonywał swoje posłannictwo inspirując się miłością Boga jako siłą motywującą, podnoszącą na duchu i ukierunkowującą.
- Jest to miłość, która otwiera na Miłość Najwyższą. Ksiądz Bosko był jak monstrancja, która ma za zadanie pokazywać Boga. Wskazywał on zawsze na Boga, nie skupiając uwagi na sobie, lecz otwierając wychowanków na Miłość Najwyższą. Starał się, by w jego troskliwej, ojcowskiej miłości mogli dostrzec znaki miłości Bożej.
- Jest to miłość, która wyzwala miłość w sercach młodzieży. Kochał młodzież w rzeczach, które jej się podobały i uczestniczył w jej dziecięcych skłonnościach, by uczyła się ona patrzeć z miłością na te rzeczy, które z natury były mniej lubiane, jak dyscyplina, nauka i samoumartwienie i uczyła się je robić z zapałem i miłością. Ksiądz Bosko uczył swoich chłopców kochać.
- Jest to miłość, która jest postawą. Miłość jego była czymś więcej niż tylko przyjaznym słowem czy gestem. Była to przede wszystkim codzienna postawa, która wyrażała się w dyspozycyjności, zdrowych zasadach i odpowiednim sposobie postępowania.
- Jest to miłość, która jest odwzajemniana. Na pytanie księdza Bosko "Co najpiękniejszego widziałeś na świecie?", jeden z chłopców odpowiedział: "Księdza Bosko". To wymowne stwierdzenie ukazuje, jak bardzo wychowankowie kochali księdza Bosko - swego ojca, mistrza, brata i przyjaciela.
- Jest to miłość, która potrafi przetrwać wszelkie próby. Życie, księdza Bosko było naznaczone cierpieniem i krzyżem. Spotykał się często z niezrozumieniem, podejrzliwością i wrogością ze strony innych ludzi, a także z trudnymi zachowaniami ze strony chłopców. Jednak nawet w najtrudniejszych momentach, w chwilach próby nie rezygnował on z ideałów i podejmowanych przedsięwzięć. Dla swoich młodych przyjaciół był gotów do największych poświęceń.
- Jest to miłość, która przenika wszelkie działanie. Każdy czyn podejmowany przez księdza Bosko wynikał z miłości i miał na celu miłość. Nawet kiedy trzeba było skarcić wychowanka, robił on to z miłością i dla jego dobra. Można powiedzieć, że miłość przenikała całość zabiegów pedagogicznych Świętego,
- Jest to miłość, która jest ofiarna, altruistyczna. Całe swe życie ksiądz Bosko oddał dla młodych, zapominając całkiem o sobie. Mówił im często, że wszystko, czym jest i co robi, jest dla nich i ze względu na nich. "Dla was się uczę, dla was pracuję, dla was żyję i także dla was gotów jestem oddać życie" - powtarzał.
- Jest to miłość, która "przyjmuje różne oblicza". Miłość wychowawcza księdza Bosko niosła ze sobą ogromne bogactwo. Przyjmowała ona wielorakie odcienie. Raz była postawą ojca, brata i przyjaciela, innym razem dobroczyńcy, mistrza, obrońcy.
- Jest to miłość, która jest bezinteresowna. Dla księdza Bosko system wychowawczy opierał się na teologicznie rozumianej miłości, którą ofiarowuje się bezinteresownie. Ksiądz Bosko nie oczekiwał zapłaty, nie liczył na nagrody, chciał tylko, by młody człowiek był autentycznie szczęśliwy.
- Jest to miłość, która jest miłosierna. Styl miłosierdzia księdza Bosko wyraża się w miłości skierowanej do "maluczkich". Umiłował on najbardziej tych, którzy byli pokrzywdzeni, zranieni, pozbawieni nadziei. Zawsze powtarzał, że młodzież opuszczona i zaniedbana jest polem jego działania.
- Jest to miłość, która jest wymagająca. Ksiądz Bosko bardzo kochał swoich chłopców. Ojcostwa i serca księdza Bosko nie można jednak mylić z idącym na łatwiznę sentymentalizmem, wypranym z treści duchowych i religijnych. Ksiądz Bosko kochał swoich chłopców i dlatego od nich bardzo wiele wymagał. Wiedział, że tylko taka droga prowadzi do osiągnięcia wyznaczonych celów.
- Jest to miłość, która jest mądra. Okazywać uczucie nie oznacza w ujęciu księdza Bosko być czułostkowym w stosunku do młodzieży i chronić ją przed nieuniknionym zderzeniem z granicami i trudnościami życia. Wręcz przeciwnie, okazywana miłość to miłość silna, ludzka, mądra, odrzucająca chorobliwą przesadę.
Ksiądz Bosko streścił, opartą na miłości, metodę pedagogiczną w dwóch często powtarzanych zdaniach. Sobie samemu powiedział: "Każ się kochać, jeśli chcesz, by cię słuchano", a do swoich synów mówił: "nie bądźcie przełożonymi, ale ojcami".
Ojciec Święty w swoim liście Juvenum Patris, opierając się na wzorze miłości wychowawczej księdza Bosko, daje wskazówki wychowawcom: "Miłość czyni z wychowawcy osobę bez reszty oddaną dobru wychowanków, przebywającą wśród nich, gotową do poświęceń i trudów związanych z jej misją. Wszystko to wymaga prawdziwego bycia do dyspozycji młodzieży, szczerej życzliwości umiejętności dialogu".
RELIGIA
- Ostateczny cel działań, to "ratowanie dusz".
Ksiądz Bosko wołał: "Daj mi duszę". Mawiał on: "moją troskę i miłość do was przepełnia pragnienie ratowania waszych dusz". Jego pragnienie i działania odnosiły się do zbawienia duszy, pokoju serca, dobrego samopoczucia i spokojnego sumienia wychowanków. Chciał zapewnić młodym takie życie na ziemi, które przyczyniłoby się do osiągnięcia Nieba. Każde działanie podejmowane przez księdza Bosko miało więc religijne ukierunkowanie, miało służyć budowaniu autentycznej wiary u młodego człowieka, która zapewniłaby mu wieczność. Wychowanie religijne było zatem wszędzie obecne, a wyróżnienie go z całości metody wychowawczej jest rzeczą niezmiernie trudną. Religia podobnie jak i miłość przenikała i była obecna we wszystkich działaniach Świętego. Była punktem wyjścia i celem.
- Wiara księdza Bosko jako świadectwo
Młody człowiek, jeżeli w jego życiu ma się pojawić dojrzała wiara, musi spotkać jej autentycznych świadków. Takim właśnie świadkiem wiary dla swoich wychowanków był ksiądz Bosko. Jego słowa i czyny budziły wiarę u chłopców i miały decydujące znaczenie w rozwoju ich życia religijnego. Było to możliwe dlatego, że wiara księdza Bosko, była wiarą silną, głęboką, autentyczną i żywą. Solidne jej podstawy otrzymał on już w dzieciństwie, a w następnych okresach jego życia jego religijność wzrastała i dojrzewała. Wiara księdza Bosko objawiała się na co dzień niezwykłym zaufaniem do Boga, nawet w sytuacjach najbardziej dramatycznych, kiedy on i jego chłopcy pozostawali bez chleba. Przejawiała się zawsze w uczynkach miłości i w służbie, a motywem działania było pełnienie woli Bożej. Swoje trudy, cierpienia i wszystkie czynności traktował jako modlitwę. Podkreślić należy też gorące nabożeństwo do Matki Bożej, która była jego Orędowniczką i Wspomożycielką. Ksiądz Bosko swoją wiarą zarażał swoich chłopców.
- Transcendentna pedagogia
Pedagogia, czyli działania wychowawcze księdza Bosko, charakteryzowały się tym, że miały prowadzić wychowanków do Transcendencji czyli do Boga. Pedagogia ta miała ich otworzyć na wartości nadprzyrodzone i ostatecznie doprowadzić do zbawienia. Charakterystyczne było również to, że ksiądz Bosko siebie samego i innych wychowawców pojmował jako narzędzia w ręku Boga. Miał on świadomość, że ostatecznie to sam Pan Bóg wychowuje, On prowadzi człowieka do pełnej dojrzałości. On jest przecież pierwszym Wychowawcą każdego człowieka i bez Niego nic nie jest możliwe.
- Istota ludzka potrzebuje Boga
Człowiek, z natury swojej, jest wrażliwy na Tajemnicę, Nieskończoność, Transcendencję, na Absolut, którym jest Bóg. Ciągle poszukuje i do czegoś dąży. Gdy zaś odkryje, że imieniem Boga jest Ojciec, że Syn Boży jest Zbawicielem człowieka, że Duch Święty ożywia świat i odnawia wszystko, wówczas nie może oprzeć się fascynacji, bo odkrył to, czego szukał, i osiąga zaspokojenie. Takiego zaspokojenia pragnął dla swoich wychowanków ksiądz Bosko. Działaniami i świadectwem swojego życia wzbudzał i umacniał w nich pragnienie życia w przyjaźni z Bogiem. Wiedział bowiem, idąc za myślą św. Augustyna, że "niespokojne jest serce ludzkie, dopóki nie spocznie w Bogu".
- Wiara świadoma i rozumna
Ksiądz Bosko wiedział czego pragnie dla swoich chłopów. Chciał także, by i oni wiedzieli co jest w życiu najważniejsze. Chciał, by wiedzieli, że podstawą w życiu, w codziennym działaniu są prawdy wiary, a celem ostatecznym życia jest spotkanie z Bogiem w wieczności. Dlatego często powtarzał, że dąży do tego, by wiara jego chłopców była świadoma i rozumna.
- Wiara czynna, wyrażana w służbie
"Prawdziwa religijność nie polega na słowach - mówił siądź Bosko - trzeba przejść do czynów". "Pan sprawił, że znaleźliśmy się na tym świecie, byśmy służyli innym".
W wizji, jaką ksiądz Bosko roztaczał przed młodymi ludźmi, chrześcijanin powołany jest do budowania Królestwa Bożego. Na tę budowę składają się, wydawałoby się nic nie znaczące, cegiełki dobra - uśmiech, dobre słowo, drobna pomoc. Bóg sprawia, że nawet najmniejsze znajdują swoje właściwe miejsce, a wszystkie razem tworzą konstrukcję, która zmienia oblicze świata. Każdy ma swoje zadanie, powołanie w budowaniu Królestwa Bożego. Trzeba dążyć do tego, by mógł je odkryć i wypełniać. Nie chodzi więc, jak widać, o jakąś religię abstrakcyjną i teoretyczną, lecz o wiarę żywą, zakorzenioną w rzeczywistości, przejawiającą się w czynach, w służbie drugiemu człowiekowi.
- Wiara motywem moralnego postępowania
Ksiądz Bosko pragnął, by jego chłopcy kierowali się szlachetnymi zasadami i postępowali w sposób godny, wiedział jednocześnie, że najlepszym, najskuteczniejszym motywem takiego postępowania jest wiara. Gdy człowiek żyje w przyjaźni z Panem Bogiem, to kieruje się Jego wolą i przez to postępuje w sposób coraz bardziej szlachetny. Ksiądz Bosko mawiał: "Kiedy wreszcie rozumowo przekonaliśmy ich (wychowanków), że prawdziwa wdzięczność wobec Pana winna wyrażać się w wypełnianiu Jego woli, przestrzeganiu Jego praw, zwłaszcza tych, które nakazują wypełnienie naszych powinności względem innych, większa część pracy wychowawczej jest już zrobiona".
- Wiara motywem w podejmowaniu decyzji życiowych
Siłą rzeczy każdy człowiek musi w swym życiu dokować wielu wyborów i podejmować ważne decyzje. Ksiądz Bosko chciał, aby jego wychowankowie, kiedy staną przed koniecznością dokonania wyboru, podjęcia decyzji, np. odnośnie drogi życia, kierowali się wiarą. By decyzję podejmowali licząc się z wolą Boga.
- Wiara przenikająca codzienność
Ksiądz Bosko chciał, aby wiara nie była wiarą od święta, lecz aby życie religijne przenikało codzienność jego wychowanków. Często powtarzał chłopcom słowa "Bóg cię widzi". Oznaczało to, że Bóg jest obecny zawsze i wszędzie, że w każdej chwili jest przy nich, jest dla nich mocą, wsparciem i ucieczką. Oznaczało to również, że każdą czynność, jaką się wykonuje - naukę czy zabawę, pracę czy sen, ma przenikać świadomość obecności Pana i poczucie odpowiedzialności przed Nim. Pragnął, by wszystkie chwile dnia chłopcy przeżywali uczciwie, oddając je Bogu.
Ksiądz Bosko proponował, aby słowo Ewangelii było zasiewane w codziennej rzeczywistości i stawało się wewnętrznym bodźcem rozwoju młodego człowieka, jak również odpowiedzią na jego pytania i potrzeby.
- Dążenie do świętości
Ideał chrześcijanina wiązał się dla księdza Bosko ze świętością. Ukazał on swoim chłopcom inne niż dotąd spojrzenie na świętość i wskazał na możliwość jej osiągnięcia. Pokazał, że dążenie do świętości nie wymaga rzeczy nadzwyczajnych, lecz zwykłego wypełnienia codziennych obowiązków, tzn. moralnego życia.
- Środki służące wzrastaniu w wierze
Ksiądz Bosko zwykł mawiać: "filarami dzieła wychowania" są Eucharystia, Pokuta, nabożeństwo do Matki Bożej, miłość do Kościoła i jego pasterzy. Wychowanie według niego, to droga modlitwy, liturgii, życia sakramentalnego, kierownictwa duchowego, a dla niektórych - pójście za głosem powołania do życia konsekrowanego. Dla wszystkich zaś - perspektywa świętości i dążenie do niej. "Wykorzystywał ksiądz Bosko każdą okazję, używał wszystkich dostępnych mu środków, by ukształtować postawę moralną swoich chłopców. Służyły temu nauka katechizmu, słówka na zakończenie dnia, krótkie czytania po Mszy św. oraz pobożne i moralne aluzje wypowiadane z prostotą podczas rekreacji, lekcji lub indywidualnych spotkań. Przez całe życie kładł szczególny nacisk na praktykę spowiedzi św. Uważał ją za środek wychowawczy ogromnej wagi. Bardzo wiele godzin ze swego życia poświęcał spowiadaniu swoich chłopców. Nie był on dla nich sędzią, lecz ojcem, który pomagał swoim synom w wyznawaniu błędów. Wskazywał na Eucharystię jako na źródło mocy, by wytrwać w dobrym.
Często podkreślał, że należy zwracać uwagę na piękno, wielkość i świętość religii, która proponuje sakramenty jako środki dla dobra społeczeństwa, spokoju serca i zbawienia dusz.
ROZUM
- Dar Boży, którym kieruje się wychowawca i wychowanek.
Rozum w systemie wychowawczym księdza Bosko, w którym fundamentem jest miłość, stanowi, obok religii, jeden z jego filarów. Jest on tutaj traktowany jako podstawowy element humanizmu chrześcijańskiego, w którym ważne są przede wszystkim takie kwestie jak "godność osoby, sumienia, natury ludzkiej, kultury, świata pracy, życia społecznego, które niejako stanowią niezbędne wyposażenie człowieka w jego życiu rodzinnym, obywatelskim i politycznym".
Rozum ma być obecny we wszystkich działaniach wychowawczych. Ksiądz Bosko pojmuje go jako dar Boży, który w systemie odnosi się do obu jego uczestników - wychowawcy i wychowanka.
- Rozum w odniesieniu do wychowawcy
W działaniach wychowawcy rozum jest konieczny, bo wskazuje na cele, jakie musi on sobie postawić, na wartość dobra, które pociąga młodzież, na znaki czasu, które trzeba odczytywać, a także na sposoby i środki, jakie należy stosować w działaniach pedagogicznych.
W koncepcji i praktyce Jana Bosko rozum ściśle łączy się z miłością. Miłość ma być rozumowa. W tym kontekście rozum oznacza przede wszystkim zdolność towarzyszenia i pokierowania młodzieżą w wędrówce ku pełnemu życiu. Przyczynia się on do jasności poglądów i bezustannego poszukiwaniu prawdy.
Wychowawca powinien kierować się rozumem, który wiąże się z opanowaniem, rozsądkiem, konkretnością, dostosowaniem się do sytuacji, zaakceptowaniem rzeczywistości życia młodzieży, szacunkiem, ufnością, stanowczością i umiejętnością wytwarzania głębokiej motywacji.
Rozum oznacza także prostotę, naturalność, przyjacielskość, gotowość do dialogu i uznanie konieczności, by wychowanek w miarę swych możliwości dokonywał wyborów i podejmował decyzje.
Rozum jest konieczny, także z tego powodu, by nie ulec naiwnemu sentymentalizmowi, by w swoich działaniach wychowawca nie opierał się jedynie na uczuciach. Rozum przyczynia się do unikania łatwych kompromisów, zachowywania zdrowych zasad, do właściwego rozumienia własnej pozycji i podejścia do zadań oraz umiejętnego stawiania wychowankom wymagań.
Wychowawca, to człowiek, który dzięki swemu rozumowemu podejściu dowartościowuje kulturę, inteligencję, naturalne zdolności poznawcze. To człowiek ziemski, czasowy, ale też otwierający się na transcendencję, nie tracąc przy tym nic ze swej racjonalności.
Do rozumowego działania przyczynia się fakt, że zaangażowanie, choć związane jest bardzo często z trudem, ma bazę w prawdziwej miłości do Boga, ukierunkowanej na "maluczkich". Wtedy to wychowawca potrafi rozumieć i nieść uczucie, okazywać serce i przychylność.
- Rozum w odniesieniu do wychowanka
Ksiądz Bosko dobrze wiedział, że do skuteczności jego wychowawczych zabiegów konieczne jest dowartościowanie rozumu nie tylko po stronie wychowawcy, ale również po stronie wychowanka. Rozum bowiem pełni istotną rolę w życiu każdego człowieka, gdyż, stworzony na obraz i podobieństwo Boga, jest on ze swej natury istotą rozumną. Chcąc kształtować dojrzałego i pełnego człowieka, nie można o tym fakcie zapominać.
Wychowanek księdza Bosko miał się stawać takim człowiekiem, który w swym życiu posługuje się rozumem, który wie, dlaczego wybiera to, a nie coś innego, dlaczego wkracza na tę, a nie inną drogę. Ten człowiek miał sobie zdawać sprawę z motywów działania, miał je rozumieć.
Wychowanek księdza Bosko miał być człowiekiem, który swym rozumem ogarnia również cel postępowania, a nawet cel swego życia. Inaczej mówiąc, miał wiedzieć, po co żyje, w jakim kierunku zmierza. Miał więc rozumieć sens życia i postępowania.
Księdzu Bosko zależało na tym, aby jego chłopcy nie podejmowali irracjonalnych decyzji, aby nie ulegali bezmyślnie emocjom, nastrojom, modzie, czy choćby nie zawsze odpowiednim propozycjom ze strony innych ludzi. Mieli oni zawsze kierować się rozsądkiem.
Dowartościowanie rozumu wychowanków wiąże się nie tylko z celem wychowania, którym jest wykreowanie uczciwego obywatela i dobrego chrześcijanina, czyli człowieka posługującego się rozumem, ale również z procesem tego wychowania. Oryginalność działań wychowawczych księdza Bosko polegała m.in. na tym, że dużą rolę w tym procesie przypisywał samemu wychowankowi. Chciał on, aby jego chłopcy wiedzieli, że mają zdobywać mądrość, że muszą się zmieniać, że powinni przekraczać swoje ograniczenia. Aby wiedzieli też dlaczego mają się zmieniać, dlaczego mają pracować nad sobą. Powinni też zdawać sobie sprawę, w jakim kierunku muszą iść ich wysiłki, czyli jakimi ludźmi powinni się stawać. Wychowankowie muszą rozumieć, dlaczego stawia się im wymagania i dlaczego są one takie, a nie inne. Jak najgłębsze zrozumienie przez wychowanków tak samej konieczności kształtowania siebie, jak sensu stosowanych środków, jest warunkiem skuteczności wysiłków wychowawczych.
Wszystkie omówione elementy: miłość, religia, rozum tworzą system rewolucyjny, zmieniający zupełnie dotychczasowe podejście wychowawcze do młodych, proponujący odważne i oryginalne rozwiązania, system rewelacyjny, przynoszący niewyobrażalne sukcesy i ciągle aktualny.
BIBLIOGRAFIA
1. Auffray, Św. Jan Bosko
2. Jan Paweł II, Juwenum Patris
3. Bissoli, Jan Paweł II o systemie wychowawczym
4. R. Weinschenk, Podstawy pedagogiki
5. L. Cian, Wychowanie
Opracowanie: Bożena Kuka